SAYBURÇ
Sahnedeki İnsan
SAYBURÇ
Konumu
Sayburç, Doğu Torosların güney eteklerinde, dağlık topografyanın geniş düzlüklere kavuştuğu eşik bölgesinde, Harran Ovası’nı çevreleyen platonun üzerinde yer almaktadır. Fırat Nehri’nin 60 km kadar doğusunda bulunan yerleşme, Şanlıurfa kent merkezinin 20 km kadar güneybatısındadır.
Sayburç, Şanlıurfa platosundaki diğer çağdaşları gibi Eosen kökenli kireçtaşı tepelerin üstünde yer almaktadır (Resim 1). Neolitik yerleşme biri kuzeyde görece yüksek diğeri güneyde alçak iki tepe üzerinde gelişmiştir (Resim 2). Batıda diğerlerinden ayrı üçüncü bir tepe daha söz konusudur; Neolitik kalıntıların bulunmadığı bu tepede Roma Döneminde açılan taş ocakları, mağaralar ve sarnıçlar bulunmaktadır. Esas Roma yerleşmesi ise kuzeydeki Neolitik dolgunun üzerinde gelişmiştir. Roma ile ilişkili unsurlara yerleşmenin kuzeydoğusundaki tepenin üzerinde de rastlanmaktadır.
Araştırma Tarihçesi
Sayburç 2020 yılında, burada bulunan Roma kalıntıları nedeniyle II. Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir. Buradaki Neolitik kalıntılar, 2021 yılı Mayıs ayında Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi ile proje üyelerinin köye yaptığı bir ziyaret sırasında, bahçe duvarlarında kullanılan dikilitaşların fark edilmesi üzerine ayrıntılı tespit çalışmalarında saptanmıştır. Bu keşifle başlayan arkeolojik araştırmalar, 2021 yılından bu yana Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi - Taş Tepeler kapsamında, Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi ve İstanbul Üniversitesi Tarihöncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı ortak projesi olarak sürdürülmektedir.
Sayburc-1
Sayburc-2
Sayburc-3
Sayburc-4
Sayburc-5
Sayburc-6
Sayburc-7
Sayburc-8
Sayburc-9
Sayburc-11
Sayburc-12
Sayburc-13
Sayburc-15
Sayburc-16
Sayburc-17
Sayburc-18
Sayburc-19
Sayburc-20
Sayburc-21
Sayburc-22
Sayburc-23
Sayburc-24
Sayburc-25
Sayburc-26
Sayburc-27
Sayburc-28
Sayburc-29
Sayburc-30
Sayburc-1Sayburc-2Sayburc-3Sayburc-4Sayburc-5Sayburc-6Sayburc-7Sayburc-8Sayburc-9Sayburc-11Sayburc-12Sayburc-13Sayburc-15Sayburc-16Sayburc-17Sayburc-18Sayburc-19Sayburc-20Sayburc-21Sayburc-22Sayburc-23Sayburc-24Sayburc-25Sayburc-26Sayburc-27Sayburc-28Sayburc-29Sayburc-30
Arkeolojik Araştırmalar
Sayburç yerleşmesindeki çalışmalar kuzey ve güney olmak üzere iki kesimde sürdürülmektedir. Kuzey alandaki en dikkat çekici kalıntı ana kayaya oyulu yaklaşık 14 m çapında yuvarlak planlı bir yapıdır. Yapının doğrudan ana kaya üzerine inşa edilen taş duvarı vardır. Tabanı ise ana kayanın oyulması suretiyle yapılmıştır. Bölgedeki diğer özel yapılarda olduğu gibi burada da duvar boyunca uzanan, yine ana kayadan şekillendirilmiş bir seki bulunmaktadır. Kuzeyde sekinin mekân içine bakan yüzüne ise kabartmalar işlenmiştir. Seki üstünde düzensiz aralıklarla yerleştirilen sığ dikilitaş yuvarları ile dörtgen biçimli düzeltilmiş yüzeyler ve oyuklar, sekinin görece küçük dikilitaşlarla bölümlendiğini işaret etmektedir. Bu yapının hemen doğusunda, yaklaşık 4-5 m çapında kısmen korunagelmiş bir başka yapı daha bulunmaktadır. Alanın daha güneydoğusu ise Roma Döneminde taş ocağı olarak kullanılmıştır.
Güney yerleşim doğrudan bir ana kaya yükseltisinin üzerine kurulmuştur. Açılan alanın tümünde birbirine eklenerek inşa edilen ve aynı tabakaya ait olduğu düşünülen bitişik düzenli yapılar tespit edilmiştir. Duvarlar tümüyle taşla örülmüş, payanda ve niş gibi unsurlar sıklıkla kullanılmıştır. Yapılardan bazılarına, kimi insan biçiminde şekillendirilmiş T biçimli dikilitaşlar yerleştirilmiştir. Buradaki yapıların tabanı da ana kayaya oyularak yapılmış ve duvar önlerinde sekiler bırakılmıştır.
Proje Hedefleri
Sayburç’taki araştırmaların Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi kapsamında şekillenen ana hedefleri şu şekildedir;
Bölgedeki diğer birçok yer gibi farklı yerleşim alanlarından oluşan Sayburç’ta şimdilik özel yapılar ile konut alanı olmak üzere iki birim tespit edilmiştir. Yerleşmenin bu yatay gelişimde işlevsel ya da sosyal farklılıkların mı yoksa kronolojik sürecin mi belirleyici olduğunu anlamak,
Özellikle konut yapılarının bulunduğu kesimde mekân kullanımı ve gündelik yaşamı anlamaya yönelik ayrıntılı çalışmalar yaparak, bölgedeki toplumların daha çok özel yapılarıyla bilinen yaşamını bütüncül bir şekilde anlayabilmek,
Hayvanların evcilleştirilmesi, bitkilerin kültüre alınması, mimaride ve teknolojide gözlenen gelişmelerin günlük yaşamdaki yerini bağlamsal çalışmalarla ortaya koymak,
Özel yapılar, kabartmalar, yontular ve süs eşyaları gibi dönemin sembolizmini ve dünya görüşünü yansıtan buluntulardan yola çıkarak, bölgede gelişen yerleşik kültüre yön veren sosyal dinamikleri anlamak.
Sayburç Kabartmaları
Kuzey alanda bulunan “Sayburç Kabartmaları”, tarihöncesinden günümüze ulaşan, konusu insan ve hayvanlar olan, yaklaşık 80x370 cm boyutlarında bir alan içinde düzenlenen beş figürden oluşmaktadır.
İki insan, iki leopar ve bir boğa figürü yan yana sıralı, uzun bir sahne oluşturacak şekilde betimlenmiştir. Figürlerin yönleri iki ana kareye işaret etmektedir. İlk bakışta dikkati çeken sağdakidir; burada ortada duran bir erkeğin iki yanında ona yönelen birer leopar vardır. Erkek figürü diğerlerinden farklı olarak yüksek kabarma tekniğinde yapılmıştır ve leoparlardan herhangi birine değil karşıya, mekânın içine bakmaktadır. Oturur pozisyonda betimlenen figür sağ eliyle fallusunu tutmaktadır. İki yanında ona yönelen leoparlar ise atak halde, ön ayaklar hafifçe yükselmiş, ağızları açık, dişleri görünür betimlenmişlerdir. Soldaki betim grubu ise bu sahneye arkası dönük bir insan ve onunla karşılıklı duran bir boğa figürüdür. İnsan hafifçe çömelir pozisyonda ve hareket halinde betimlenmiştir. Kollarını dirsekten kırarak yukarı doğru kaldırmıştır. Açık duran sol elinde altı parmak sayılmaktayken, sağ elinde belki bir sapan, baş aşağı duran bir yılan ya da bir çıngırak tutmaktadır. Hemen karşında ona yönelen boğa da leoparlar gibi atak pozisyonda betimlenmiştir ve ön ayakları hafifçe kalkıktır. Tehlikeli boynuzları ise tam görünecek şekilde üstten betimlenmiştir. Sayburç kabartmalarının ana özelliklerinden biri hareketin figürler kadar ön planda olmasıdır. Bu ister insan ister hayvan olsun “karakterler” kadar “olayların” da öne çıktığını düşündürmektedir.
Avcı toplayıcı konar göçer bir döngüden yerleşikliğe geçiş, insan yaşamında büyük kırılmalara sahne olan uzun bir süreçtir. Bu dönemde geçim stratejileri ve teknolojilerdeki gelişmelere paralel olarak çok önemli sosyal dönüşümler yaşanmıştır. Yerleşik yaşama geçişteki bu uyum sürecinde insanların bir araya geldiği ve çeşitli ritüellerin gerçekleştirildiği özel yapıların rolü büyüktür. Özel bir yapı içinde yer alan Sayburç Kabartmaları da onları resmeden topluluğun hafızasında, tekrar edilen, belki gelecek kuşaklara aktarılmak istenen hikayelerin, kozmosun bir parçası, dönemin varoluş ideolojisinin yansıması olmalıdır.

Yazı: Eylem Özdoğan,
Fotoğraflar: Sayburç Proje Arşivi, Bekir Köşker ve Yusuf Aslan
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı
İstanbul Üniversitesi
Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi
Türk Tarih Kurumu
Şanlıurfa Valiliği
Karaköprü Kaymakamlığı
Karaköprü Belediyesi
Komili Türkiye
Ömür Akkor Vakfı
Altınay Sanayi Grubu
Tastepeler Visit Information
Ziyaret Bilgileri
Yaz Dönemi
1 Nisan-24 Ekim
Çalışma Saati: 08:30-19:00
Kış Dönemi
24 Ekim-1 Nisan
Çalışma Saati: 08:30-17:00
Gişe Yaz/Kış Kapanış Saatleri
Yaz Dönemi: 18:30
Kış Dönemi: 16:30
Kapalı Günler: Her Gün Açık
Durum: Açık
Adres
Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi
Haleplibahçe, 2372. Sk. No:74/1,
63200 Eyyübiye/Şanlıurfa
İletişim
Tel 1: +90 414 313 15 88
ktb-logo
Türk Hava Yoları Taş Tepeler ana sponsorudur.
ktb-logo
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı | Tüm hakkı saklıdır.